گفتگوی مژگان جمشیدی با رئیس سازمان جنگلها | | چاپ | |
گفتگو - گفتگو |
پنجشنبه ۰۵ شهریور ۱۳۹۴ ساعت ۲۲:۰۵ |
اوضاع جنگلهای ایران وخیم است. این را نه من که بسیاری از متخصصان محیط زیست و منابع طبیعی کشور سالهاست فریاد میزنند. از دکتر جزیره ای، معروف ترین چهره علمی کشور در رشته جنگل گرفته تا دکتر جلیلی رئیس مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، انجمن علمی جنگلبانی، انجمن علمی ارزیابی محیط زیست، سازمان حفاظت محیط زیست، و حتی رهبر معظم انقلاب، رئیس جمهوری و رئیس مجلس شورای اسلامی هم بارها این حقیقت تلخ را یادآوری کردهاند.
از این رو بیش از یک دهه قبل که با وقوع سیلهای مرگبار در شمال ایران زنگها برای تخریب جنگلهای شمال به صدا در آمد، طرح صیانت از جنگلهای شمال در هیأت دولت به تصویب رسید تا شاید اجرای آن، مرهمی شود بر زخم جنگل. اما با روی کار آمدن دولت نهم و دهم جنگل به معنای واقعی کلمه رها شد و هر از گاهی حتی پیشنهاد واگذاری جنگلها به مردم هم مطرح شد! طرح صیانت از جنگل بدرستی تأمین اعتبار نشد و تهیه طرحهای جنگلداری که تا آن زمان در اختیار سازمان جنگلها و مراتع کشور بود به بخش خصوصی واگذار شد تا بخش خصوصی به هر سبک و سیاقی که خود برای کسب سود بیشتر میاندیشد، نسخه برداشت از جنگل را تجویز کند. حالا وضعیت به جایی رسیده که مرتباً صحبت از طرح تنفس جنگل و ممنوعیت بهره برداری از چوب جنگلهای شمال در یک بازه زمانی ۱۰ ساله مطرح میشود. طرحی که اگرچه سازمان محیط زیست اصرار به اجرایی شدن آن دارد اما انگار برای این موضوع، از سازمان جنگلها چند صدا بلند میشود. گروهی یک صدا «تنفس» را فریاد میزنند و عدهای دیگر مخالف! آنچه در ذیل میآید ماحصل گفتوگویی است که با خداکرم جلالی، رئیس سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور انجام شده تا مواضع این سازمان در قبال آینده جنگلهای شمال مشخص شود.
برخی فکر میکنند مشکل جنگل فقط بهره برداری است. در صورتی که ما با ابعاد مختلفی از تهدیدات از جمله تصرف و تخریب،ساخت و سازهای غیرمجاز، تغییر کاربری، توسعه شهرها و روستاها، دام ، حریق،طرحهای عمرانی، معدنی و گردشگری، آفات و بیماریها، زباله، نظامهای بهره برداری، سوخت هیزمی و بوتهای و حدود و ثغور مالکیت مردم و منابع طبیعی مواجه هستیم. اینها موضوعاتی است که حفاظت از جنگل را با چالش مواجه میکند. باید همه اینها در قالب برنامههای مشخص رفع شود. موضوع تنفس جنگل هم تقریباً در مقاطع مختلف زمانی، توسط برخی از صاحبنظران یا مدیران کشور مطرح بوده وموافقان و مخالفانی هم داشته، اما اینکه ما جنگل را رها کنیم و کسی در آن ورود نکند این صحبت غیر کارشناسی و غیر علمی است. ولی طرح تنفس که به معنای رها کردن جنگل نیست؟ صحبت از توقف بهره برداری چوب است. بله، ما رها شدن جنگل را به نفع جنگل نمیدانیم. حتی در داخل باغ هم باید اقداماتی برای مقابله با آفات، هرس درختان و جوانسازی باغ صورت گیرد و اگر باغ رها شود آسیب میبیند. در جنگل هم تقریباً یک چنین وضعی وجود دارد. برای همین ما مسائلی که مربوط به پایداری، نشاط و شادابی جنگل است در قالب مدیریت جامع و طرحهای جنگلداریتاکنون دنبال کردیم. طرحهای جنگلداری تا به امروز در ۱/۱ میلیون هکتار از جنگلهای شمال اجرایی شده یعنی از ۱۴ میلیون و ۳۰۰ هکتار جنگلهای کشور فقط در این ۱/۱ میلیون هکتار طرحهای جنگلداری اجرا شده است. سابقه اجرای این طرحها در جنگلهای شمال به چه سالهایی برمیگردد؟ طرحهای جنگلداری از قبل از انقلاب بوده و در نهایت بهرهبرداریها تا به امروز بر اساس توان اکولوژیک جنگلها تنظیم میشده و نشانه گذاری درختان نیز در راستای همان بحث پایداری و شادابی و نشاط و جوانسازی جنگل بوده است. اگر بهره برداری از جنگلهای شمال در قالب طرحهای جنگلداری تان بر اساس توان اکولوژیک بود که الان اینقدر جنگل آسیب ندیده بود و ضرورتی برای پیگیری طرح تنفس جنگل نبود؟ توان اکولوژیک را میتوان خیلی وسیع یا خیلی محدود تعریف و تعیین کرد. گاهی کارشناسان توان اکولوژیک را اینگونه تعریف میکنند مثلاً میگویند میزان رویشی که هر هکتار جنگل در سال دارد ۴ متر مکعب است. برخی هم میگویند ۲ هکتار در سال، البته به تناسب نوع جنگل متفاوت و بر اساس بارندگی و شرایط اقلیمی این رقم متفاوت است. ما هم الان آنچه را که برداشت میکنیم بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار مترمکعب در سال است کهبرای هر هکتار میشود حدود نیم متر مکعب . البته مستحضرید که با تصویب برنامه بهینهسازی و پایش و حفظ و بهره برداری از جنگلهای کشور که در دی ماه ۹۲ به تصویب هیأت وزیران رسیده، مطابق ماده ۶ این برنامه، بهره برداری ازجنگلهای شمال صرفاً باید از درختان شکسته و آفت زده و افتاده به میزان ۵۰۰ هزارمترمکعب در سال صورت بگیرد. سال گذشته برداشتها فقط از درختان آفت زده و شکسته بود؟ نه این طور نیست. البته بخشی از آن همین است که میگویید، ولی بخشی از برداشتها از عملیات پرورشی است. یعنی در عرصه هایی که جنگل کاری «دست کاشت» داریم در هر هکتار ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ نهال کاشته شده است که این باید در نهایت برسد به ۱۰۰ تا ۱۲۰ درخت تنومند که تولید چوب کند. خب بر اساس اصول علمی حالا باید عملیات پرورشی روی آن انجام بگیرد تا درختان موجود به ۱۲۰ درخت در هکتار برسد. اینجا درختان خوبی تا قطر ۴۰ تا ۴۵ سانتیمتر است. بنابراین همه درختانی که برداشت میشود آفت زده نیست. ولی گفته میشود در بین این ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزارمترمکعبی که درسال برداشت میشودبعضاً سوءاستفاده شده و درختان سالم زیادی برداشت شده، یعنی به نام درخت آفت زده سوءاستفاده شده است. از طرفی میزان برداشت رسمی تا سال ۹۲ حدود ۷۰۰ هزارمتر مکعب بود پس عملاً مصوبه دولت کاهشی در برداشتها ایجاد نکرد. حالا پرسش من این است که آیا واقعاً در جنگلهای شمال اینقدر درخت آفت زده و شکسته تا حالا وجود داشته که برداشت نمیشده وحالا قرار است با مصوبه دولت این درختان جایگزین برداشت از درختان سالم شود؟ نه، تا سال ۹۲ میزان برداشت چوب از جنگلهای شمال در سال ۸۰۰ هزار متر مکعب بوده و الان ۳۰ درصد کاهش داشتیم و خب این نمیتواند به صورت مستمر اعمال شود. البته من عرض کردم کنار این عملیات پرورشی هم انجام میگیرد یعنی تنها منحصر به درختان شکسته نیست. نکته دیگر اینکه ما طرح جنگلداری همگام با طبیعت را دنبال میکنیم. این رویکردی است که صاحبنظران جنگل شناسی کشورمان اعم از دانشگاهی و اجرایی تأیید میکنند که باید صورت گیرد. براساس این اصول، درختان شکسته و افتاده نباید برداشت شود چون برای طبیعت لازم است و در اکوسیستم باید این درختان پوسیده هم وجود داشته باشند چون اینها مأمن بسیاری از موجودات هستند و همین درختان میتوانند به هوموس تبدیل شده و موجب غنا و رشد جنگل شوند. ما برای اینکه این دوره گذر را در جنگل داشته باشیم در نظر داریم این طرح را حداکثر برای سه سال انجام دهیم. و بعدش چه میکنید؟ باید تصمیم بگیریم بهره برداری را با اصول نزدیک به طبیعت ادامه دهیم که این معیارها و ضوابط خاص خودش را دارد و میتواند نشانه گذاریهای ما در راستای اهداف حفظ و پایداری جنگل شکل گیرد. مثلاً میتواند برداشتها فقط درختان شکسته را شامل نشود و مثلاً درختانی را که به دیر زیستی رسیدند یا در آستانه پوسیدگی هستند هم شامل شود. البته اگر شرایط محیطی اجازه دهد. برای همین ما باید تمام وضعیت اقلیم شناسی آن جنگلی را که بهره برداری میشود بدانیم، زمین شناسی، خاک شناسی، نوع خاک، نوع سنگ مادری، تیپ خاک و اصول جنگلشناسی را همزمان با در نظر گرفتن مسائل اقتصادی و اجتماعی حوضه آبخیز و همچنین مراتع و نقش آنها در طرحهای جنگلداری و مهار عوامل ناپایداری مدنظر قرار دهیم. با در اختیار داشتن این اطلاعات میتوان بهره برداری از جنگل را با رعایت معیارها و ضوابط انجام داد. ما تاکنون جنگلداری همگام با طبیعت نداشتیم ولی براساس بررسی هایی که در سازمان داشتیم این طرح میتواند یک مدیریت پایدار را برای جنگل فراهم کند و همه آن نگرانیهای موجود را رفع کند. این رویکرد همگام با طبیعت همان طرح تنفس جنگل است یا چیز دیگری؟ نه این یک روش و رویکرد علمی و همگام با طبیعت است. هدفش صرفاً بهرهبرداری چوب نیست. هدفش رشد و تعالی جنگل است. ولی در این روش هم که برداشت چوب وجود دارد. انگار فقط اسمش همگام با طبیعت است و عملاً ادامه روشهای قبلی است. یعنی اگر بهرهبردار در جنگل باشد، جنگل آفت نمیگیرد؟ ما فکر میکنیم با حذف مجریان طرحهای جنگلداری قاچاق چوب و سایر زمینه هایی که میتواند به جنگل صدمه بزند تشدید میشود. الان سازمان دو تا طرح پیش رو دارد، یکی طرح همگام با طبیعت و دیگری هم طرح تنفس جنگل است که انگار شما خودتان هم معتقدید تنفس جنگل یعنی رها کردن جنگل! الان کدام یک از این طرحها مورد تأیید سازمان شما است؟ طرح تنفس میگوید ما یک دوره توقف بهره برداری بدهیم، مثلاً برای یک دوره ۵ یا ۱۰ ساله تا جنگلها خودشان را بازیابی کنند آن وقت میتوانیم در این دوره برنامههای مناسبی را برای طرحهای جنگلداری طراحی و به اجرا بگذاریم. ما هم با آنچه به لحاظ علمی موافقیم یک جنگلداری همگام با طبیعت است که میبایست در جنگلهایمان اجرا شود. با طرح تنفس جنگل که مورد حمایت سازمان محیط زیست است، موافق نیستید؟ ما میتوانیم از دو راه به اهداف مان برسیم. یکی همینکه مصوبه سال ۹۲ دولت مبنی بر برداشت درختان افتاده و شکسته را ادامه بدهیم و یکی هم اینکه تنفس جنگل را داشته باشیم. و این تنفس جنگل تناقضی با طرح همگام با طبیعت ندارد و حتی میتواند یک فرصتی باشد تا زمینههای مربوط به بهره برداری را بتوان در این فاصله زمانی ۵ ساله تأمین کرد. ما میگوییم تنفس جنگل میتواند بسترسازی لازم را انجام دهد تا در این فرصت طرحهای جنگلداری همگام با طبیعت را بتوان تهیه کرد. منتها آنچه نگرانش هستیم این است که گاهی در رسانهها توجه نمیشود، یعنی یا میگویند فقط تنفس یا میگویند فقط ادامه بهره برداریهای گذشته! ما هر دو اینها را به صلاح جنگل نمیدانیم. تنفسی که ما مجریان طرحهای جنگلداری را از دست بدهیم ضایعه اش برای جنگل بیشتر از تنفس است. قرار نیست مجریان طرحهای جنگلداری را از دست بدهید. مگر اینکه، اینها جز بهره برداری چوب کار دیگری نداشته باشند که در این صورت از دستشان میدهید! خب اینها اگر بهره برداری نکنند نمیتوانند حیات داشته باشند. ما میگوییم مجریان باید در جنگل حضورداشته باشند و در راستای اهداف حفاظتی از اینها استفاده کنیم و دولت هم باید سرمایه گذاری کند. ما الان ۱۰۰۰ نیروی محافظ جنگل را از کنار همین مجریان طرحهای جنگلکاری داریم. اینها در قبال بهره برداری هایی که میکنند تعهداتی هم دارند. خب حالا اگر بگوییم بهره برداری ممنوع است و دولت هم پولی ندهد اوضاع میشود همان وضعیت ۱۲ سال قبل که طرح صیانت از جنگلهای شمال به تصویب رسید. تا قبل از آن مصوبه میزان برداشتها تا ۲ میلیون متر مکعب بود و قرار بود در برابر کاهش برداشتها دولت ضرر و زیان آنها را جبران کند که متأسفانه این امر صورت نگرفت. ما باید یارانه بدهیم در حالی که در جریان برنامه صیانت این عملی نشد و حالا هم همین اتفاق میافتد. وقتی رئیس جمهوری در سفرشان به استان گیلان صراحتاً اعلام کردند که بهره برداری از جنگلهای شمال باید متوقف شود یعنی اینکه اگر شما بخواهید حتماً بودجه لازم برای این کار را هم تأمین خواهند کرد. مگر اینکه سازمان شما رغبتی به انجام این کار نداشته باشد. البته از وقتی ریاست محترم جمهوری در شمال به این نکته اشاره کردند، بررسیهای لازم برای تحقق این امر را شروع کردیم ولی مهمترین مسأله این است که اگر بخواهد توقف بهره برداری صورت گیرد باید اعتبارات لازم برای حضور مؤثر و کارآمد مجریان طرحهای جنگلداری با حفظ آن بعد حفاظتی جنگل تأمین شود تا بتوانیم بهره برداریهای غیر چوبی را در جنگل ترویج کنیم مثلاً پرورش قارچ، ماکیان، زنبور عسل و توسعه گردشگری در جنگل، البته گردشگری سازگار با طبیعت. برای اجرای طرح تنفس جنگل چه میزان بودجه در هرسال نیاز دارید؟ حدود ۲۵۰ میلیارد تومان در سال. یعنی برای یک برنامه ۱۰ ساله ، ۲۵۰۰ میلیارد تومان لازم است؟ اگر ۱۰ ساله باشد بله و اگر آن بهره برداریهای چند منظوره جایگزین، تحقق پیدا کند ؛ اما در کشور ما روی این روش زیاد کار نشده است. اضافه میکنم اگر این طرحهای چند منظوره تحقق پیدا کند و به درآمدزایی برسد طبیعتاً بودجه مورد نیاز برای طرح تنفس در سال های آتی کمتر خواهد بود. برای همین وجود مجریان طرحهای جنگلداری در جنگلها لازم است چون الان در محدوده هایی که طرح جنگلداری تعریف شده آتش سوزی و تجاوز و تصرف در حداقل ممکن است به دلیل اینکه بخشی از تعهدات مجریان ماست که باید این مسائل را کنترل کنند. برای همین است که با اجرای طرح تنفس جنگل به صورت مشروط موافق هستیم و این شروط این است که مجریان طرحهای جنگلداری مان حفظ شوند یعنی از این ساختار برای حفاظت جنگل استفاده شود و دوم اینکه اعتبار مورد نیاز برای این طرح تأمین شود تا بتوان در این بازه زمانی برای بهره برداری همگام با طبیعت بسترسازی مناسب صورت گیرد. از گفتههای شما مشخص شد که طرح تنفس جنگل به معنی رها کردن جنگل نیست و برنامه هایی ذیل آن وجود دارد که متأسفانه درست به جامعه و مسئولان شناسانده نشده است. بله در دوره تنفس بهرهبرداریهای غیر چوبی انجام میشود و بعد این میتواند زمینهای برای طرح همگام با طبیعت باشد. ایده تنفس جنگل از چه زمانی مطرح شده است؟ این ایده قبلاً هم مطرح بوده ولی تاکنون سازمان حفاظت محیط زیست، ریاست محترم مجلس شورای اسلامی و برخی نمایندگان مجلس و نیز رئیس جمهوری هم موافقت خود را با این طرح اعلام کردند. به هر روی سیاست وزارت کشاورزی در راستای جنگلداری با رویکرد همگام با طبیعت بوده و آقای مهندس حجتی همواره این را میگویند که حضور ما در جنگل باید برای کمک به آن باشد نه ضربه زدن و این یک سیاست اصولی است. الان ما با چنگ و دندان داریم جنگلهایمان را حفظ میکنیم در حالی که برخی به غلط میگویند سالی دو درصد کاهش سطح جنگل داریم که این اصلاً صحت ندارد. اگر صحت داشت پس در ۳۵ سال اخیر باید ۷۰ درصد جنگلهایمان نابود شده باشند . مؤسسات بینالمللی هم این را تأیید نمیکند. بر اساس شاخص عملکرد زیست محیطی کشورهای جهان درسال 2014 که هر ساله توسط معروف ترین مؤسسات زیست محیطی جهان تهیه میشود رتبه ایران در حفاظت از جنگلها ۱۶ اعلام شده است . این اطلاعات بر اساس ۶۵۰ هزار عکسهای ماهوارهای لندست ۷ که از تمام جنگلهای با پوشش ۵۰ درصد تهیه شده ارائه شده است . بر اساس این عکسها میزان کاهش جنگلها در جهان رصد و کشورها نمره و رتبه گرفتهاند . این عکسها مربوط به سالهای 2002 تا 2014 است. رتبه ایران از ۱۰۰ نمره نیز ، ۸۴/۶ شده است و میزان کاهش جنگلهای ما در این فاصله زمانی ۰/۱ ذکر شده است. همه اینها به خاطر این است که نیروهای ما با چنگ و دندان دارند از جنگلها حفاظت میکنند . سازمان جنگلها در این راه تاکنون ۱۴ شهید و ۵۰۰ جانباز داشته است . کل اعتبار ما از بودجه عمومی دولت از ۲۰۵ میلیارد تومان در سال ۹۳ امسال به ۳۷۵ میلیارد تومان رسیده است که ۷۳ درصد افزایش نشان میدهد ولی این رقم بسیار کم است. برای مثال فقط برای طرحهای آبخیزداری ما باید در ۱۰۰ هزار هکتار از عرصههای کشور کار کنیم که الان در ۲۵ هزار هکتار کار کردیم. بودجه حفاظت از جنگلهای کشور چقدر است ؟ برای بیابان زدایی که اینقدر مهم است و هر گوشه کشور از ریزگردهای ناشی از بیابانی شدن تحت تأثیر است و سرمایه زیادی لازم است تا بتوان این اراضی را تثبیت شن کرد، سال گذشته حدود ۳۱ میلیارد تومان داشتیم که امسال ۴۶ میلیارد تومان شده است. برای جنگل هم سال گذشته ۶۴ میلیارد تومان اعتبار داشتیم که امسال ۹۴ میلیارد تومان شده است از این میزان سهم جنگلهای شمال ۸/۳ میلیارد تومان در سال گذشته بود که در سال جاری به ۲۵ میلیارد تومان افزایش یافته است. برای حفاظت از جنگلهای شمال ۲۵ میلیارد تومان دارید در حالی که برای اجرای طرح تنفس سالیانه فقط ۲۵۰ میلیارد تومان اعتبار لازم است. بله من دوباره تأکید میکنم که مجریان در قبال بهره برداری هایی که دارند تعهداتی چون کمک به حفاظت، فنس کشی، مرمت جاده و خروج دام و.. دارند که اگر این بهره برداری قطع شود هم مجریان طرحها متضرر میشوند و هم جنگل از این خدمات محروم میشود. ارزش تجاری چوبی که هر ساله از جنگلهای شمال توسط بهرهبرداران برداشت میشود چقدر است ؟ قبلاً حدود ۱۵۰ تا ۱۷۰ میلیارد تومان بوده ولی الان این خیلی کاهش پیدا کرده که دقیقاً نمیدانم. در طرح تنفس جنگل مبنای مدیریت بر جنگل، حوضه آبخیز است یا سری جنگل؟ ما در طرح همگام با طبیعت در یک حوضه آبخیز تمامی مسائل اقتصادی، اکولوژیکی، فرهنگی و اجتماعی را میبینیم. در تنفس جنگل بهره برداری چوبینداریم و فقط بسترسازی میکنیم برای اجرای طرحهای بهره برداری نزدیک به طبیعت در سال های آتی. اما عدهای معتقدند حتی در بازه زمانی به نظر میرسد شما صرفاً مدافع طرح تنفس جنگل نیستید و رویکردتان طرحی است که یک گوشه از آن بهره برداری چوب است؟ خب طرح تنفس که برای یک دوره زمانی طولانی نیست، حداکثر برای ۱۰ سال است. ما میگوییم اگر دولت هزینههای این طرح را تأمین کند برای بعد از این سال میتوان رویکرد همگام با طبیعت را پیاده و اجرایی کرد. الان طرح تنفس در چه مرحلهایاست و چه زمانی تصویب میشود؟ اصلاً چنین طرحی هنوز تهیه نشده است. تعدادی از نمایندگان یک طرحی دادند که خیلی هم کلی است و فقط گفتند بهره برداری به مدت ۱۰ سال متوقف شود والسلام. این است که ما میگوییم اگر تنفس جنگل به این شکل تصویب شود ما با آن مخالفیم. در حال حاضر فوریت این طرح در مجلس رأی نیاورده است. ما فکر میکنیم این جزو اختیارات دولت است و دولت میتواند روی این موضوع تصمیمگیری کند که در نهایت برای طرح تنفس چه کند ولی نباید طوری باشد که هم چوب را بخوریم هم پیاز. یعنی هم جنگل آسیب ببیند هم مجریان طرحهای جنگلداری. در برنامه ششم تدابیری اتخاذ شده و گفته شده که بهرهبرداری از جنگل با مجوز هیأت وزیران است، مثل چیزی که سال ۹۲ مصوب شد. پیشنهاداتی هم در این خصوص به کمیسیونهای مربوطه دولت دادیم. به سازمان مدیریت هم پیشنهاد دادیم حالا توی این برنامه ششم انشاءالله مصوب میشود.
مژگان جمشیدی ، روزنامه ایران |